Iako Crna Gora važi za jednog od najperspektivnijih kandidata za ulazak u Evropsku uniju od svih zemalja Zapadnog Balkana, i u njoj se, kao i u Srbiji i dalje vode rasprave o prošlosti.
Najnoviji spor u državi, koja je dugo odolevala balkanskom maniru rušenja spomenika iz perioda Jugoslavije i talasima istorijskog revizionizma posebno izraženim u Hrvatskoj i Srbiji, izazvan je upravo otkrivanjem jedne biste.
Postavljanje spomenika četničkom komandantu Pavlu Đurišiću osudili su odmah najviši crnogorski zvaničnici, opozicione stranke i nevladine organizacije.
Državni organi naložili su lokalnim vlastima da bistu uklone što pre, ali se umešala i Srpska pravoslavna crkva (SPC), čiji je velikodostojnik stao u odbranu kipa vojskovođe iz Drugog svetskog rata.
Reč je o jednom o najvećih ratnih zločinaca na prostoru Crne Gore, saradniku okupatora i on u savremenoj državi ne može da bude simbol bilo čega dobrog, kaže istoričar Adnan Prekić za BBC na srpskom.
U Crnoj Gori je zakonom zabranjeno podizanje spomenika zagovornicima fašizma i njihovim saučesnicima.
Spomenik je postavljen u selu Gornje Zaostro u opštini Berane na severu Crne Gore gde se tradicionalno svake godine 8. avgusta okupljaju sledbenici četničkog pokreta.
Manifestaciji ispod šatre je prisustvovao i Vladislav Dajković, predsednik prosrpske Slobodne Crne Gore, koji je poručio kritičarima da im „ne smeta spomenik vojvodi Pavlu Đurišiću, nego srpski narod! Pustite nas da živimo na miru!", napisao je na Iksu.
Četnička organizacija kojoj je Đurišić pripadao imala je sporan i politički program, kaže istoričar Prekić.
„Program je definisan na takozvanoj Konferenciji u Šahovićima, decembra 1942. kojim se promoviše politika etničkog čišćenja, zločina, monarhizma i opšte klerikalizacije društva.
„Nemam nikakvu sumnju da se idejom o podizanju spomenika Đurišiću afirmiše politička platforma konferencije u Šahovićima, a urušava antifašistička tradicija savremene Crne Gore", dodaje za BBC na srpskom.
U nekoliko navrata poslednjih decenija, pokušano je da se na istom ovom mestu podigne spomenik Đurišiću u okolini opštine Berane, u kojoj živi oko 25.000 ljudi.
Prema popisu iz 2023. godine, većinsko je srpsko stanovništvo.
Ravnogorski pokret u Drugom svetskom ratu proistekao je iz Jugoslovenske vojske u otadžbini, koji je predvodio general Dragoslav Draža Mihailović.
Upravo je u selu Gornje Zaostro bio komandni štab Đurišića, jednog od Mihailovićevih najbližih saradnika.
Pre više od 20 godina u selu je postavljen temelj, ali je vrlo brzo uklonjen.
Sledbenici četničkog ravnogorskog pokreta su i 2017. pokrenuli inicijativu da mu se podignu spomenici u Beranama i Zaostru koje ima nešto više od 100 stanovnika.
Osam godine kasnije, meštanin ovog beranskog sela je uspeo, zbog čega je vrlo brzo uhapšen.
Beranska policija je uhapsila V.D. i podnela krivičnu prijavu zbog „krivičnog dela povreda i nedozvoljeno podizanje spomen-obeležja".
Pritvoreni je to učinio na sopstvenom zemljištu.
On je saslušan u Osnovnom državnom tužilaštvu u Beranama i određeno mu je zadržavanje do 72 sata.
U istom danu inspekcija Ministarstva kulture i medija naložila je Đolu Lutovcu, predsedniku opštine Berana, da po hitnom postupku ukloni spornu statuu najkasnije za tri dana, pišu podgoričke Vijesti.
Postavljanje spomenika je „grubo kršenje propisa", izjavio je Lutovac, iz Pokreta Evropa sad, partije premijera Milojka Spajića.
Razlozi ponovnog oživljavanja istorijski kontroverzne ličnosti su jasni, a nosioci tih ideja ih i ne kriju, kaže istoričar Prekić.
„Taj plan i program se sprovodi sistematski, sa jasnim ciljem i ulogama svih aktera.
„Osim dela političkog spektra, desničarskih organizacija i pojedinaca, ključni stub takve politike na žalost je i Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori", kaže on u pisanom odgovoru.
To se, kako ukazuje, prepoznaje u izjavama najznačajnijih crkvenih predstavnika u Crnoj Gori, a karakter i namere te ideje ogoljene su govorom episkopa budimljansko-nikšićkog Metodija Ostojića.
Episkop Metodije je izjavio da će spomenik staviti u crkvu, „pa nek dođu da ruše crkvu", što je u toku dana i učinjeno.
„On je otvoreno promovisao ideje četničkog pokreta, a na žalost, to je politika kontinuiteta jer se SPC u Crnoj Gori uopšte ne bavi religijom i duhovnošću, već isključivo politikom i istorijskim revizionizmom", dodaje istoričar.
Podizanje spomenika na trenutak je ujedinilo političke rivale u Crnoj Gori ili bar većinu.
Gotovo uglas, vladajući zvaničnici i opozicione stranke osudile su ovaj potez, pozivajući nadležne da utvrde odgovornost.
„Revizija istorije kroz ovakve akcije uzaludan je posao onih sa lošom namerom u vezi sa našom EU budućnošću.
„Crna Gora će biti moderna država u kojoj se poštuju zakoni, a istorijske činjenice ne kroje prema političkim ambicijama!", napisao je crnogorski premijer Milojko Spajić na društvenoj mreži Iks, napominjući da država neće tolerisati ovakve nezakonite poteze.
Na istoj mreži oglasio se i njegov doskorašnji politički saborac, Jakov Milatović, predsednik države, pozivajući na utvrđivanje odgovornosti za postavljanje spomenika i uklanjanje bez odlaganja.
„Podizanje spomen-obeležja nekome ko simbolizuje fašističku kolaboraciju, etničku i versku mržnju, i masovne zločine nad civilima, direktan je pokušaj rehabilitacije ideologije suprotne vrednostima antifašističke Crne Gore."
Sličnu poruku imao je i Ervin Ibrahimović, ministar spoljnih poslova i predsednik Bošnjačke stranke.
Bošnjačka stranka je u vladajućoj koaliciji u kojoj su i neke stranke nekadašnjeg Demokratskog fronta (DF), bliske zvaničnom Beogradu.
Blok stranaka okupljenih u DF raspao se 2023.
Andrija Mandić, lider Nove srpske demokratije, jedne od stranaka nastale od DF, i predsednik Skupštine Crne Gore ima simboličnu titulu četničkog vojvode od 2007. godine.
Poklonike četničke ideologije na ovakve poteze ohrabruju politike „onih koji danas gospodare Crnom Gorom i besramno slave ratne zločince kao heroje", poručili su iz opozicione Demokratske partije socijalista (DPS).
Nevladine organizacije i grupe aktivista nazivaju podizanje spomenika Đurišiću „sramotnim pokušajem da se ubijanje, klanje, silovanje i etničko čišćenje pretvori u opravdano delo, a zločinac uzdigne kao heroj".
Podsetili su da je Vrhovni državni tužilac upozoren na sve učestalije javno veličanje Đurišića i četničkog pokreta, ali da su reakcije nadležnih izostale.
Rođen je 1908. u Podgorici, gde je završio osnovnu i srednju školu.
Završio je Vojnu akademiju 1930. i već na samom početku se uključio u ustanak protiv fašizma u Drugom svetskom ratu 1941. godine, piše portal Raskrinkavanje.me.
Kraljevina Jugoslavija je kapitulirala i okupirana posle Aprilskog rata 1941. i jedanaestodnevne invazije Sila Osovine koju su predvodile nacistička Nemačka i fašistička Italija.
Jugoslovenska vlada u izbeglištvu je decembra 1941. pukovnika Dražu Mihailovića unapredila u čin generala, a 1942. je izabran i za ministra vojnog u vladi (jedinog ministra u zemlji).
Pripadnici pokreta, poznati kao četnici, na početku Drugog svetskog rata učestvovali su u akcijama zajedno sa Komunističkom partijom Jugoslavije pod vođstvom Josipa Broza Tita, ali su zatim često sarađivali i sa okupatorom i ostalim kvislinškim oružanim formacijama u Srbiji.
Đurišić se priključio četničkom pokretu u Crnoj Gori krajem 1941. godine.
Početkom 1942. sastao se sa predstavnicima italijanske divizije Venecija (Venezia).
„Sarađivao je i sa Nemcima, a u poslednjoj fazi rata i sa Antom Pavelićem sa kojima je sklopio politički i vojni sporazum u pokušaju bega iz Jugoslavije.
„Ubile su ga iste te ustaše, jer nije poštovao dogovor", kaže Prekić.
Pavelić je bio na čelu fašističkog pokreta koji je upravljao marionetskom fašističkom Nezavisnom Državom Hrvatskom (NDH) tokom Drugog svetskog rata, od 1941. do 1945.
O Đurišićevim zločinima svedoči veliki broj prvorazrednih istorijskih izvora, između ostalog i izveštaji koje je sam slao vrhovnoj komandi četničkih snaga, a u kojima se „opisuju najsvirepija ubistva hiljade ljudi, uglavnom žena i dece" tokom 1943. ukazuje istoričar.
„Možda najslikovitije govori svedočenje Draže Mihajlovića na suđenju 1946. godine, u kome vođa četničkog pokreta objašnjava da je i sam sa ljudima iz glavnog štaba četničkih snaga bio zgrožen obimom i karakterom Đurišićevih zločina", dodaje Prekić.
Pogledajte kako je izgledao protest sveštenika SPC-a u Crnoj Gori 2019.
Pre nekoliko meseci, strasti u Srbiji je uzburkao gradonačelnik Beograda Aleksandar Šapić, najavljujući postavljanje spomenika generalu Mihailoviću u srpskoj prestonici.
Međutim, Komisija za spomenike Beograda krajem juna je odbila predlog.
Šapićev predlog nije podržala ni vladajuća većina Srpske napredne stranke (SNS), čiji je član.
Sud nove Jugoslavije predvođene komunistima je 1946. godine osudio Mihailovića na smrt zbog izdaje i saradnje sa nacističkom Nemačkom.
Sud u Beogradu ga je rehabilitovao 2015. godine.
Utvrđeno je da je suđenje Mihailoviću 1946. godine bilo „političko i ideološko" i da su načinjene ozbiljne pravne greške.
U odluci donetoj skoro šest godina kasnije tvrdi se i da suđenje nije bilo pravično, jer optuženi nije imao adekvatan kontakt sa advokatima odbrane niti pravo na žalbu.
Početak procesa istorijskog revizionizma u bivšoj Jugoslaviji zvanično je započet objavljivanjem Saveznici i jugoslovenska ratna drama, iz 1985. godine Veselina Đuretića, smatra istoričar Prekić.
„On je prvi uveo priču o navodna dva antifašistička pokreta.
„I pored svih izazova 1990-ih u Crnoj Gori je taj revizionizam na određen način bio pod kontrolom", tvrdi istoričar.
Sve se radikalno menja posle 2020. godine kada deo izvršne vlasti postaju političke partije koje su podsticale proces rehabilitacije četničkog pokreta, zaključuje Prekić.
BBC na srpskom je od sada i na Jutjubu, pratite nas OVDE.
Pratite nas na Fejsbuku, Tviteru, Instagramu i Vajberu. Ako imate predlog teme za nas, javite se na bbcnasrpskom@bbc.co.uk
Komentari 0
Nema komentara na izabrani dokument. Budite prvi koji će postaviti komentar.
Komentari čitalaca na objavljene vesti nisu stavovi redakcije portala 021 i predstavljaju privatno mišljenje anonimnog autora.
Redakcija 021 zadržava pravo izbora i modifikacije pristiglih komentara i nema nikakvu obavezu obrazlaganja svojih odluka.
Ukoliko je vaše mišljenje napisano bez gramatičkih i pravopisnih grešaka imaće veće šanse da bude objavljeno. Komentare pisane velikim slovima u većini slučajeva ne objavljujemo.
Pisanje komentara je ograničeno na 1.500 karaktera.
Napiši komentar