FOTO, VIDEO: Novi Sad - Grad heroj slavi 79 godina od oslobođenja od fašizma

Žarko Bogosavljević

zarkob@021.rs

Novi Sad

23.10.2023.

10:31 > 10:01

Novi Sad danas obeležava 79 godina od oslobođenja u Drugom svetskom ratu.

FOTO, VIDEO: Novi Sad - Grad heroj slavi 79 godina od oslobođenja od fašizma

Foto: 021.rs

Sloboda je stigla u Novi Sad tog sunčanog 23. oktobra dok su u grad ulazili pripadnici Novosadskog partizanskog odreda i drugih jedinica Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije, koji su zajedno sa vojnicima Crvene armije terali na zapad u bežaniju nemačke naciste, mađarske fašiste, ustaše, četnike i druge domaće izdajnike.

Ulazak oslobodilaca u Novi Sad 23. oktobra bio je veseo, jer je grad već bio ispražnjen od pripadnika okupatorskih trupa i njihovih saradnika. Kako su zabeležili istoričari, većina neprijateljskih vojnika se povukla u ranim popodnevnim satima 22. oktobra nakon rušenja železničkog mosta u podnožju Petrovaradinske tvrđave.

Bilo je nešto malo pucnjave na obodu grada sa zaštitnicama neprijateljskih jedinica, kako u Bačkoj, tako i u Sremu, jer su fašističke snage masovno napustile Slavoniju i Srem, gde se formirala linija fronta koja će postati Sremski front u narednim mesecima.

Vojvođanska prestonica dočekala je oslobođenje posle tri i po godine teške okupacije, koja je dovela do toga da se prepolovio broj stanovnika usled masovnih zločina okupatora i proterivanja. Privreda je bila uništena kako zbog ponašanja okupatora, tako i zbog savezničkog bombardovanja 1944. godine, što je dovelo do nestanka struje tih dana.

Za vreme okupacije, Novi Sad je ostao bez trećine stanovnika, s obzirom na to da je više od 20.000 ljudi proterano, a oko 5.000 njih ubijeno na stratištima širom Evrope, odnosno dali su živote u jedinicama NOB-a.

Zločini okupatora u Novom Sadu trajali su od prvog dana ulaska mađarskih fašista i nemačkih nacista u aprilu 1941. godine, a potom i nekoliko dana kasnije dolaskom ustaša, pošto je formiranjem Nezavisne Države Hrvatske sremski deo grada ušao u sastav te kvisliške tvorevine.

Već odmah po ulasku mađarskih fašista streljano je i ubijeno oko 500 Novosađana, uglavnom srpske nacionalnosti, a skoro odmah je počelo i proterivanje u Srbiju svih onih koji su se doselili u Novi Sad posle 1918. godine.

Nemci nisu činili značajnije zločine jer su se koncentrisali u Banatu, a u gradu su ostale samo pojedine prateće jedinice, dok su se njihovi saveznici, hrvatske ustaše i mađarski fašisti gotovo takmičili u tome ko će počiniti više zločina.

Ubistva, pljačke i drugi zločini bili su svakodnevna pojava. Međutim, vrhunac je bila Racija u januaru 1942. godine, kada je u sklopu šire akcije u južnoj Bačkoj i u Novom Sadu ubijeno više od 1.200 Novosađana, pretežno Jevreja i Srba, kao i simpatizera Narodnooslobodilačkog pokreta.

Okupatori su posebno trudili da unište jevrejsku populaciju, tako da su u proleće 1944. godine preostali Jevreji, nekoliko stotina njih, transportovani u Aušvic i druge logore smrti. Mašinerija smrti bila je toliko efikasna da su jedini novosadski Jevreji koji su dočekali oslobođenje bili oni koji su bili pripadnici NOB-a ili su nekako preživeli logore smrti.

Uz sve zločine okupatora, Novi Sad je takođe bio među gradovima koje je 1944. godine nekoliko puta bombardovala saveznička avijacija. Tada su više puta gađani jedini železnički most, skladišta nafte Dunavske flotile (koja se nalazila otprilike na mestu sadašnjeg Ribarca). Bombe su pale i na ranžirnu stanicu između Detelinare i Novog naselja, aerodrom na Jugovićevu, električnu centralu i pojedine industrijske komplekse u Radničkoj ulici, kao i na Elektroporcelan u Podbari.

Bombe su pale i na Petrovaradinsku tvrđavu, a tragovi su i danas vidljivi. Veće uništenje tvrđave sprečio je Đildo Pasepane, italijanski ratni zarobljenik, koji je presekao kablove za eksplozive kako bi sprečio nemačke trupe da unište Tvrđavu.

Tokom celog perioda okupacije, u Novom Sadu je delovala i grupa otpora predvođena Komunističkom partijom Jugoslavije i Savezom komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Njihove akcije obuhvatale su prikupljanje dobrovoljaca za partizanske jedinice u Sremu i Bosni, sabotiranje fabrika, prikupljanje oružja, medicinske opreme i drugih stvari potrebnih jedinicama NOB-a, kao i propagandni rad putem štampanja letaka i ilegalnih novina, među kojima je bila i "Slobodna Vojvodina" (današnji Dnevnik).

Organizovali su i nekoliko uspešnih atentata i napada na pripadnike vojno-policijskih snaga, iako to nije bila njihova primarna aktivnost. Fašisti su tokom celog perioda okupacije tražili i hapšili pripadnike SKOJ-a, kao i sve patriote. Današnja Komanda grada u Dunavskoj ulici, kao i kasarne na Futoškom putu i u Vojvode Bojovića, bili su mesta mučenja i streljanja stotina i desetina Novosađana koji su se pridružili otporu.

Istorčari još uvek nisu tačno utvrdili koja je jedinica tačno prva ušla u Novi Sad, ali se prihvata da je to bila Novosadska partizanska jedinica. Na širem području Novog Sada, kao i u Bačkoj i Sremu, 22. oktobra su već bile prisutne izviđačke jedinice partizanskih snaga koje su tražile nemačke i mađarske snage u povlačenju.

Pripadnici Novosadskog partizanskog odreda umarširali su u centar grada 23. oktobra oko šest časova ujutru. Komandant Glavnog štaba Vojvodine, general Kosta Nađ, zabeležio je da su iz pravca Kaća ušle neke jedinice 12. brigade, a potom i prethodnica 75. Sovjetskog korpusa. Iz Srema su, nakon što su oslobodili Sremske Karlovce 21. oktobra, 22. oktobra na obali Dunava stigli pripadnici 7. Vojvođanske brigade, koji su razoružali preostale ustaše na Petrovaradinskoj tvrđavi, a oni su se ujutru 23. oktobra spojili sa snagama u Novom Sadu.

Zbog žrtava koje je pretrpeo tokom Drugog svetskog rata, Novi Sad je 1975. godine dobio Orden narodnog heroja i proglašen je za Grad heroj.

Danas, 79 godina kasnije, ovaj datum vlast obeležava protokolarno, uz polaganje cveća i dodelu gradskih priznanja u Gradskoj kući.

S druge strane, antifašisti danas organizuju "antifašistički marš" od Trga Marije Trandafil do Keja žrtava racije od 18 časova. Na ovaj način žele da poruče da Novi Sad ne sme biti mesto za neonaciste, neofašiste, antisemite, revizioniste i ideologe zla.

Teme

Komentari 23

Hronološki

Podunavski odred

23.10.2023 • 22:23

Novi Sad i posle toliko godina uspešno odoleva. Vojvodina je uvek bila čvrsto komunističko uporište što će i ostati. Ne pale ovde "Heroji Halijarda" i ostale basne o kvislinzima i fašističkim slugama. Možda je takav vid ponašanja poželjan u današnje vreme ali u Vojvodini jeftine priče bradatih gibaničara nemaju prirodno stanište. Svim drugovima i drugaricama srećan 23. oktobar, smrt fašizmu sloboda narodu!
Grad ovaj datum mora svečano i zvanično da obeležava u znak sećanja na sve žrtve fašističkog terora u Novom Sadu. Istorija se ne sme zaboraviti da je ne bi ponovo preživljavali. To je naš dug prema precima i potomcima.
Vlad

23.10.2023 • 14:21

@Saša

Jugoslovenska vojska u otadžbini nema veze sa njilašima sram da je svakog ko ih u isti koš stavlja država je rehabilitovala pripadnike ravnogorskog pokreta i oni primaju boračku penziju kao partizani i prelistaj malo istorijske knjige i fotografije u Novom Sadu je bila komanda četničkih jedinica Jugoslovenske vojske pre okupacije
Incelman

23.10.2023 • 14:07

I posle toga su starosedeoce Novog Sada "oslobodili" i dobrog dela njihove imovine.

Komentari čitalaca na objavljene vesti nisu stavovi redakcije portala 021 i predstavljaju privatno mišljenje anonimnog autora.

Redakcija 021 zadržava pravo izbora i modifikacije pristiglih komentara i nema nikakvu obavezu obrazlaganja svojih odluka.

Ukoliko je vaše mišljenje napisano bez gramatičkih i pravopisnih grešaka imaće veće šanse da bude objavljeno. Komentare pisane velikim slovima u većini slučajeva ne objavljujemo.

Pisanje komentara je ograničeno na 1.500 karaktera.