FOTO: Šta kriju depoi Istorijskog arhiva Novog Sada

Na novu adresu Arhiv se preselio prošle godine posle više od pola veka podstanarskog života u raznim objektima u gradu. 021.rs je sada imao priliku da obiđe depoe koji čuvaju dokumente o Novom Sadu od njegovog osnivanja 1. februara 1748. godine kada je dobio status Slobodnog kraljevskog grada od Marije Terezije, pa sve do danas, kao i mnogobrojnu drugu arhivsku građu.

Naime, među skoro osam kilometara arhivske građe nalaze se i dokumenti iz osam okolnih opština, u koja spadaju i ona lokalnih organa vlasti, sudova, škola i drugih javnih ustanova, kao i javnih, društvenih i privatnih preduzeća od kojih je većina ugašena.

Naravno najveći deo arhivske građe se odnosi na rad vlasti u Novom Sadu i čini je nekoliko hiljada knjiga i druge građe smeštene u nekoliko hiljada kutija.

Direktor Istorijskog arhiva Petar Đurđev kaže za 021.rs da iako ima arhivske građe iz 1748. godine, nedostaje veliki deo koji se odnosi prvenstveno na prvih 150 do 200 godina Novog Sada. Objašnjava da iako mnogi misle da su austrougarske vlasti bile pedantne, zapravno nisu pokazale dar za čuvanje arhivske građe i ona počinje da se ozbiljnije čuva tek u vreme Kraljevine Jugoslavije i u vreme SFRJ.

Đurđev dodaje da osim što se ranije nije vodilo dovoljno računa o dokumentima, jer su ih Austrougari držali u memljivim podrumima Gradske kuće, dosta građe je uništeno u bombardovanju 1849. godine i ratovima u XX veku. Tako navodi primer da su deo arhive spalili bugarski vojnici u zimu 1944/45. godine kada su bili stacionirani u Petrovaradinu nakon oslobođenja grada, pa su dokumenta koje su ustaše prethodno razabacale po tunelima Tvrđave Bugari koristili za grejanje.

Deo stare arhive je nestao i u periodu do 1950. godine, kada je zbog nestašica stari papir bio recikliran.

Posebna priča je sudbina originalne elibertacione diplome, tj. dokumenta o statusu Slobodnog kraljevskog grada koji je potpisala Marija Terezija. Novi Sad ne poseduje ovaj dokument, samo kopije i prepise, jer je original nestao iz Gradske kuće u oktobru 1944. godine, i do danas nije utvrđeno da li je uništen ili je završio u nekoj privatnoj kolekciji. Kako smatraju istoričari i arhivatori, možda bi najbolje bilo da je završio u nekoj privatnoj zbirci, jer tako postoji šansa da je jednog dana sadašnji vlasnik vrati Novom Sadu ili ponudi Gradu da je otkupi.

Zbog svega pomenutog u Istorijskom arhivu među skoro osam kilometara građe nalazi se tek nekoliko desetina metara dokumenata o prva dva veka Novog Sada, ali tu ima veoma zanimljivih dokumenata. Najstariji spisi su iz godine osnivanja grada 1748. godine, a od svega najstarija je zakletva pravoslavnog sveštenika. Kako izgleda ovaj dokument, ali i depo Istorijskog arhiva grada možete pogledati u našoj galeriji.