U istočnom delu Starih Ledinaca, u naselju Klisa preostali su samo ostaci i ruševine srednjovekovnog manastira koji se zvanično zove Savinac.
Sudeći prema podacima do kojih su istraživači do sada došli, smatra se da je crkva sagrađena u 13. veku. Iskopavanja u unutrašnjosti nisu vršena, tako da nije moguće utvrditi tačnu visinu crkve.
Njen sjaj su tokom prethodnih gotovo devet vekova osim zuba vremena "nagrizla" i turska osvajanja. Pored toga ostaci fresaka u samoj crkvi bili su vidljivi sve do početka 20. veka, ali ih danas više nema.
Sam lokaliet Klisa na kojem se nalazi crkva spada u srednjovekovni kompleks Dumbova, koji je imao važniju strategiju, privrednu i kulturnu funkciju u ovom kraju.
Ko je crkvu podigao ne zna se, ali sudeći po materijalima od kojih je izgrađena da se pretpostaviti da je u pitanju 13. vek. Nekoliko otkopanih grobova, verovatno monaških, koji su pronađeni nisu mogli dati pouzdanije podatke za preciznije određivanje perioda kada je crkva nastala.
Crkva građena od kamena iz rudnika
Crkva u Starim Ledincima predstavljala je jednobrodnu građevinu sa polukružnom apsidom i jednostavnim bačvastim svodom. Na njoj je do danas sačuvan i trijumfalni polukružni luk. Samo zdanje zidano je od lomljenog neobrađenog kamena u tehnici trpanca, dok je zvonik kasnije dograđen i zidan u istoj tehnici.
Manja sondažna istraživanja dala su podatke o naknadno prizidanim kontraforima, ali bez direktnog spajanja sa osnovnim zidovima hrama. Sudeći po površini okolnog terena, crkva, ili bar jedan njen deo mogla je biti delimično ukopana u tlo Neki podaci govore i o tome da su u crkvi postojala i turska kupatila, kao i dve turske česme.
Istraživač i dizajner koji je radio i istraživao na ovom lokalitetu Leon Šurbanović za 021.rs ističe da je crkva građena po vizantijskom stilu, od "autohtonih materijala".
"Korišćen je autohtoni kamen iz obližnjeg rudnika, a od njih su pravili male oblice i na taj način gradili crkvu. Samo zdanje bilo je u obliku ćiriličnog slova "П". Mesto na kome se nalazi crkva, Klisa, predstavlja brdo i crkva je sa tri strane okružena provalijom, dok je sa jedne strane bio ulaz. Kao vezivni materijal korišćen je kreč, jer tada nije postojao cement", ističe Šurbanović.
To što su i danas vidljivi ostaci crkve pokazuje da je zapravo gradnja bila izuzetno kvalitetna, a kako naš sagovornik priča kreč je donošen sa Belog Majdana iz Rakovca. Šurbanović dodaje i da su ostaci crkve od velikog značaja, te i da je bitno da se konačno počelo sa obnovom iste.
"Pored ruševine napravljen je jedan mali kompleks, kao manastirski konak u kojem se služi liturgija. Već je krenula obnova i drago mi je zbog toga. Verujem da će novi izgled objekta on biti 90 odsto isti kao prvobitni izgled objekta", poručuje Šurbanović.
Iako datum kada bi obnova trebalo da bude završena nije poznat, Šurbanović smatra da je to što su nadležni do sada pustili da objekat propada pravi pokazatelj načina na koji se posmatra kulturno nasleđe u okolini Novog Sada, kao i u samom gradu.
"Novi Sad je izgubio duhovno i kulturno nasledstvo koje je dobio u amanet, pa nije čudo što se na pitanju srednjovekovne crkve nisu ranije posvetili", poručio je naš sagovornik.
Da li je "Savinac" zapravo Savin?
Neki istraživači ostatke ove crkve pripisuju zdanju posvećenom Svetom Savi, čiji je kult na Fruškoj gori bio veoma jak. Iako manastir nosi ime Savinac, stavovi naučnika i istraživača oko toga kome je isti posvećen su razni. Prema nekim tvrdnjama crkva u Starim Ledincima posvećena je Svetom Đorđu, a po drugima Svetom Simeonu Mirotočivom.
Naš sagovornik ipak ne smatra ni jednu od ovih verzija "pravom", a teza koju on zastupa i za koju tvrdi da je istinita, jeste da je crkva posvećena Svetom Velikomučeniku Prokopiju. Svaka verzija ima poneko utemeljenje. Kult Svetog Save na Fruškoj gori, kao i istorijski spisi po kojima se zna da je u okolini Starih Ledinaca postojala crkva posvećena njemu, kvalifikovalo je ovu verziju kao zvaničnu.
Meštani su 1954. godine pronašli freske Svetog Đorđa i Svetog Simeona Mirotočivog, pa otuda verzija da je nekom od te dvojice svetaca on posvećen.
Šurbanović ipak smatra da to nisu zvanične verzije jer se nigde ne pominje da su ove dve freske nađene desno od glavne ikone bogorodice, odnosno na mestu gde bi trebalo da bude ikona sveca ili praznika kome, ili u čiju čast je crkva sagrađena. Takođe, ako je verovati istraživanjima, ali i onome što meštani pričaju crkva datira još od vremena pre Tatara.
"Ako znamo da je upad Tatara bio 1242. godine, a da se Sveti Sava upokojio 1236. godine, onda nije baš jasno kako je njegov kult tada već bio toliko izražen da su mu sagradili crkvu. Ja zastupam tezu da je crkva bila posvećena Svetom velikomučeniku Prokopiju. Paroh Karlovački Vasilije Konstantinović je 1899. izdao knjigu u kojoj kaže da Ledinčani imaju crkvu Prokopiju koja je nekada bila ženski manastir", kaže Šurbanović.
On dodaje i da su Ledinčani slavili slavu Svetog Prokopija, ali poznato je da su je slavili i rudari, kamenoresci i bunardžije. U Ledincima je ranije postojao rudnik zlata i u njemu je pronađen zapis da je taj deo brda na kome se nalazi ova crkva. Bez obzira na neusklađene informacije, ovu crkvu zovu Savinac i zvanične informacije kažu da je posvećena Svetom Savi. Nad crkvom trenutno bdi monahinja Teodora Batinić, koja tamo radi i pomaže.
Crkva godinama "čerupana" od strane meštana, u njoj se nalazilo "blago"
Prema svedočenju Šurbanovića u crkvi su se čak 80-ih godina čuvale ovce, a kako tvrdi, ona je godinama postajala sve manja i manja jer je materijal konstantno nestajao iz nje.
"Neki su gradili kuće od tog materijala, od kamena koji je korišćen za građenje crkve, taj isklesani materijal korišćen je i za dizanje lokalnih kokošinjaca i svinjaca. Interesantna je priča da su mnogi ljudi iz Ledinaca naprasno postajali vlasnici zemlje oko samog manastira, a 2017. je veliki deo toga otkupljen. S druge strane postoji jedan vlasnik zemljišta koji neće da proda isto koje je potrebno kako bi se napravili ostali delovi manastira", priča Šurbanović.
Ipak, među mnogim pričama u vezi sa ovim zdanjem, možda i najinteresantnija informacija je da se jedna od koordinata igre "Geo keš" donedavno nalazila baš na mestu ostataka Savinca.
"Geo keš" je igra koja je napravljena za ljude koji putuju po svetu i na različitim lokacijama pronalaze sakrivene kutije. Igrači nađu na mapi koordinate na kojima je postavljena kutija, dođu do lokacije i onda pokušavaju da pronađu istu. Kada dođu, poenta je da bilo šta ostave u nju, a nešto i uzmu, te se potpišu na papir koji se u njoj nalazi, i na taj način obeleže svoju "osvojenu lokaciju".
"Pomoću telefona se lako nađe lokacija i koordinata, ali poenta je da postoji neka zagonetka koju morate da rešite. Pravi igrač 'Geokeša' nikada ne slika mesto gde se nalazi to skriveno blago. Uvek se postavi neki novi zadatak koji će naredni igrač pokušati da reši. Kada otvorite papir vidite potpise svih onih koji su od 2002. do danas videli tu sakrivenu kutiju i u nju nešto ostavili", kaže Šurbanović koji je i sam neretko učesnik u igri.
Upravo jedna od lokacija na kojoj se nalazilo "Geokeš blago" je zapravo i crkva u Starim Ledincima.
U crkvi u Ledincima kutija se nalazila kada se pomeri jedna cigla u samom zidu crkve. Ipak, ova kutija je posle nekog vremena nestala, ukradena je.
Bogatstvo Fruške gore potrebno sačuvati nadolazećim generacijama
Istoričar i novinar Dejan Ignjatović istakao je da je potrebno očuvati bogatstvo koje poseduje Fruška gora.
"Dve su komponente bitne u celoj priči, pre svega Fruška gora koja je bogata manastirima i dvorcima i večna je inspiracija za svakoga. Kult Svetog Save je izuzetno jak kod Srba generalno, on je bio veoma jak na Fruškoj gori, a prema nekim pričama i Sveti Sava je boravio i na Fruškoj gori u određenom periodu", kaže Ignjatović za 021.rs.
On dodaje i da je Savinac definitivno postojao, ali i da istraživači sudeći prema dosadašnjim informacijama nisu sigurni da li je to baš taj lokalitet.
"S druge strane većina meštana sa kojima smo razgovarali tu crkvu zove crkva "Sveti Đorđe". Zadivljujuće je da vidite nešto što je staro toliko vekova i nešto što mi moramo da obnavljamo i sačuvamo generacijama koje dolaze posle nas. Nadam se da će ovaj objekat uskoro postati i turistički atraktivan. Zapadne države nikada ne bi dozvolile da nešto takvo propadne, već bi od same crkve u Ledincima, ali i od čitave Fruške gore napravili veliku turističku atrakciju", zaključuje Ignjatović.
.jpg "FOTO: Znate li da u Veterniku postoji bosanska brvnara koja je spomenik kulture?")
Komentari 2
M
Sabahudin
Komentari čitalaca na objavljene vesti nisu stavovi redakcije portala 021 i predstavljaju privatno mišljenje anonimnog autora.
Redakcija 021 zadržava pravo izbora i modifikacije pristiglih komentara i nema nikakvu obavezu obrazlaganja svojih odluka.
Ukoliko je vaše mišljenje napisano bez gramatičkih i pravopisnih grešaka imaće veće šanse da bude objavljeno. Komentare pisane velikim slovima u većini slučajeva ne objavljujemo.
Pisanje komentara je ograničeno na 1.500 karaktera.
Napiši komentar