Povraćaj imovine onima koji nisu ratni zločinci

Pravo na rehabilitaciju, imaju oni koji se u skladu sa zakonom i drugim propisima, smatraju borcima narodnooslobodilačkog rata, ali to pravo nemaju oni koji su za vreme Drugog svetskog rata na teritoriji Srbije nastradali u oružanim sukobima kao pripadnici okupacionih oružanih snaga i kvinsliških formacija.

Tako ne mogu biti rehabilitovani oni koji su odlukom vojnog suda ili drugog organa pod kontrolom Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije od dana oslobođenja određenog mesta proglašeni za ratne zločince ili učesnike tih zločina, ili su ih sudovi i drugi organi bivše Jugoslavije proglasili ratnim zločincima. Međutim, iz toga se izuzimaju oni koji su do dana stupanja na snagu ovog zakona rehabilitovani, oni koji budu rehabilitovani u skladu sa ovim zakonom, kao i oni za koje se u postupku rehabilitacije utvrdi da nisu izvršili, odnosno učestvovali u izvršenju ratnih zločina.

Danom oslobođenja smatra se dan kada su pripadnici Narodno-oslobodilačkog pokreta počeli efektivno da obavljaju vlast u određenom mestu bez prekida.

Predlogom ovog zakona uređeno je pitanje rehabilitacije onih koji su iz političkih, verskih, nacionalnih ili ideoloških razloga, lišeni života, slobode ili drugih prava do dana stupanja na snagu ovog zakona na teritoriji Srbije i to bez sudske ili administrativne odluke, ali i izvan nje ukoliko su imali ili imaju prebivalište ili državljanstvo Srbije.

Takođe, pravo na rehabilitaciju imaju oni kojima je uskraćeno neko pravo sudskom ili administrativnom odlukom organa Srbije, vojnih i drugih jugoslovenskih organa, ako su imala ili imaju prebivalište u Srbiji ili državljanstvo Srbije, kao i oni koji su oštećeni odlukom donetom protivno načelima pravne države i standardima ljudskih prava i sloboda.

Rehabilitovani će imati pravo na poseban penzijski staž u trajanju od najmanje osam godina, mesečnu novčanu naknadu u visini polovine prosečne plate u Srbiji, zdravstvenu zaštitu, pravo na vraćanje konfiskovane imovine ili obeštećenje za tu imovinu, pravo na obeštećenje za materijalnu i nematerijalnu štetu, odnosno rehabilitaciono obeštećenje.

Postupak rehabilitacije pokreće se zahtevom, koji mogu podneti oštećeni građani, a posle njihove smrti supružnik, vanbračni partner, potomci, preci, usvojioci, braća i sestre, ostali zakonski naslednici, testamentalni naslednici i to u roku od pet godina od stupanja na snagu zakona. Zahtev se podnosi višem sudu nadležnom za područje gde se nalazi prebivalište, a podnosilac zahteva oslobođen je plaćanja troškova postupka. Sud pribavlja dokaze i podatke od nadležnih državnih organa i organizacija, koji su dužni da ih dostave u roku od 60 dana, a sud može i samostalno istraživati činjenice koje stranka nije iznela.

Rehabilitacija, kako se navodi, može biti po sili zakona, gde sud konstatuje da je neko rehabilitovan po sili zakona, ili sudska kada ga sud svojom odlukom rehabilituje. Po sili zakona rehabilituju se građani čija su prava i slobode povređena do dana stupanja na snagu ovog zakona, bez sudske ili administrativne odluke, kao i oni kod kojih je postojala odluka za delo koje u vreme izvršenja radnje nije bilo određeno zakonom, ili su dobili kaznu koja u to vreme nije bila propisana.

Takođe, po sili zakona se rehabilituju i oni koji su kažnjeni za krivično delo neprijateljske propagande zlonamernim i neistinitim prikazivanjem društvenopolitičkih prilika u zemlji, kao i građani koji su po principu kolektivne odgovornosti proglašeni za ratne zločince, odnosno učesnike u ratnim zločinima, a koja nisu izgubila jugoslovensko državljanstvo i nisu izvršila ili učestvovala u izvršenju ratnih zločina. Po sili zakona rehabilituju se i lica kojima je ukazom Predsedništva Prezidujuma Narodne skupštine FNRJ 1947. godine ukinuto državljanstvo i konfiskovana celokupna imovina.