Godišnjica smrti Arčibalda Rajsa

Rajs je 1914. godine došao u Srbiju kako bi, kao poznati kriminolog, istraživao zločine austrougarske, docnije i nemačke i bugarske vojske nad civilnim stanovništvom.

Rođen je u Hauzahu, Baden, Nemačka 8. jula 1875. godine, u porodici jevrejskog porekla. Bio je profesor na Univerzitetu u Lozani, Švajcarska, forenzičar, kriminolog. Doktorirao je već u 22. godini i brzo je stekao međunarodni naučni ugled. Sa srpskom vojskom prošao je u Prvom svetskom ratu golgotu povlačenja 1915. preko planinskih vrleti do Jadrana i Krfa. Bio je član srpske delegacije na mirovnoj konferenciji u Parizu. Tehnički je modernizovao kriminalističku policiju u tadašnjoj Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.

Osim u Ministarstvu policije radio je izvesno vreme i kao veštak za falsifikovane novčanice u Narodnoj banci. Pored svega drugog, pomagao je odlazak ratne siročadi iz Srbije na školovanje u Švajcarsku.

Rajs se smatra i osnivačem ozbiljne kriminalistike u Srbiji. U Srbiji je, pored stručnih radova i niza publicističkih tekstova, dvadesetih objavio knjige "Šta sam video i proživeo u velikim danima" i "Pisma sa srpsko-makedonskog fronta" dok je delo po kojem je danas najpoznatiji "Čujte Srbi", napisano na francuskom, decenijama stajalo u rukopisu. Reč je o delu koje odiše razočarenjem, ali i velikom ljubavlju prema srpskom narodu. Napisano je oštro, iskreno, s puno gorkih reči o srpskoj inteligenciji i takozvanoj društvenoj eliti.

Preminuo je avgusta 1929. godine, nakon jednog verbalnog duela sa bivšim ministrom Kapetanovićem. Sahranjen je na Topčiderskom groblju u Beogradu, a njegovo srce je, u skladu sa ličnom željom, smešteno u urnu i uzidano u spomenik srpskim ratnicima na Kajmakčalanu. Spomenik su razorili Bugari tokom Drugog svetskog rata. Spomenik Rajsu podignut je 1931. u Topčiderskom parku u Beogradu.

Nedavno je premijerno izvedena drama o njemu po tekstu i u režiji Ljubivoja Tadića na Velikoj sceni Narodnog pozorišta, u okviru projekta "Evropljanin koji nas je najviše voleo".

Jedna osnovna škola na Paliluli u Beogradu nosi Rajsovo ime. Na Čukarici, u novom naselju Filmski grad nalazi se ulica s njegovim imenom. Ulice s njegovim imenom postoje i u Obrenovcu, Petrovaradinu, Krupnju, Nišu, Zaječaru, Smederevu, Požarevcu, Banjaluci, Šapcu...

Policijsko-kriminalistička akademija u Beogradu redovno organizuje međunarodni naučni skup "Dani Arčibalda Rajsa". Najveće priznanje tog fakulteta nosi naziv - Plaketa Arčibald Rajs.

Na Senjaku u Beogradu sačuvana je njegova skromna kuća sagrađena u tradicionalnom seoskom stilu nazvana "Dobro polje" u znak sećanja na mesto u Makedoniji, gde se odigrala jedna od bitaka Solunskog fronta. Objekat je zaštićeno kulturno dobro grada Beograda.